Witamina D a tarczyca — najważniejsze informacje

W ostatnich latach liczne badania potwierdziły, że rola witaminy D w organizmie znacznie wykracza poza regulację homeostazy wapnia i utrzymywanie układu kostnego w odpowiedniej kondycji. Ta istotna dla zdrowia substancja ma znaczenie także w rozwoju i przebiegu niektórych schorzeń, w tym chorób tarczycy.

Tarczyca to niewielki narząd położony u podnóża szyi, który produkuje dwa bardzo ważne dla funkcjonowania organizmu hormony:  trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Wszelkie nieprawidłowości w obrębie tarczycy mogą doprowadzić do zaburzeń w zakresie produkcji tych hormonów, np. nadczynności lub niedoczynności. Powszechnie wiadomo, że proces ten w dużej mierze zależy od odpowiedniej ilości jodu w organizmie^[1]. Tymczasem okazuje się, że witamina D ma nie mniej istotne znaczenie.

Choroby tarczycy

Do dwóch podstawowych nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego narządu zaliczamy niedoczynność tarczycy i nadczynność tarczycy. Przy niedoczynności mamy do czynienia z niedostateczną produkcją hormonów, z kolei przy nadczynności odwrotnie – nadprodukcją. Główną przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Z kolei nadczynność wynika najczęściej z choroby Gravesa i Basedowa.

Do innych chorób tarczycy zaliczamy m.in. guzki tarczycy (tzw. wole), zapalenia tarczycy oraz nowotwory tarczycy^[2].

Działanie hormonów tarczycy

Hormony tarczycy wykazują wielokierunkowe i zróżnicowane działanie na organizm człowieka, wpływając na większość tkanek. Wszelkie patologie czy dysfunkcje tego gruczołu prowadzą do zaburzeń metabolicznych, obejmujących m.in. tkankę kostną. Przyczyn tych nieprawidłowości, wciąż nie do końca poznanych, z pewnością jest wiele. Badania nad metabolizmem tkanki kostnej w chorobach tarczycy potwierdzają istotną rolę m.in. witaminy D w nadczynności i niedoczynności tarczycy^[3].

Gruczoł tarczycy a tkanka kostna

Hormony tarczycy mają bezpośredni wpływ na prawidłowy rozwój i kondycję kośćca. Wszelkie ich niedobory w dzieciństwie mogą być przyczyną zahamowania wzrostu, wad przynasad kości, opóźnienia wieku kostnego czy niskiego wzrostu. Z kolei nadmiar powoduje przyspieszone wzrastanie, zbyt wczesne osiągnięcie wieku kostnego, a w konsekwencji przedwczesne zarastanie przynasad kości i szwów czaszkowych^[4]. Chociaż dochodzi wówczas do nasilenia kościotworzenia, to jednak równocześnie mamy do czynienia z resorpcją kości. Co więcej, istnieje wysokie ryzyko redukcji gęstości kości, a także wtórnej osteoporozy i złamań^[5]. Źródła podają, że nadczynności tarczycy towarzyszy ujemny bilans wapniowy oraz wzrost wydalania wapnia z moczem^[6].

Czy istnieje związek między witaminą D a chorobami tarczycy?

Wraz z odkryciem receptorów witaminy D w gruczole tarczycowym pojawiły się domniemania, że witamina D3 może odgrywać istotny wpływ na funkcjonowanie gruczołu. Nie poznano jednak do końca tego mechanizmu, chociaż pojawiają się liczne doniesienia o znaczeniu tej substancji w chorobach tarczycy. Dotychczasowym badaniom poddani byli m.in. pacjenci z nadczynnością tarczycy, u których analizowano parametry gospodarki mineralnej i obrotu kostnego^[7].

Pewne jest jednak, że zarówno w nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy dochodzi do zmian w stężeniu witaminy D3, co może wskazywać na istotną jej rolę w zaburzeniach funkcji gruczołu^[8].

Na czym polega choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto to jedno z najczęściej występujących schorzeń tarczycy. Należy do chorób autoimmunologicznych o złożonym i nie do końca poznanym podłożu. Uważa się, że do jej rozwoju prowadzą głównie czynniki genetyczne i środowiskowe (np. dieta), a także inne choroby o podłożu autoimmunizacyjnym, np. cukrzyca typu 1.  Może dotknąć właściwie każdego, bez względu na wiek, chociaż najczęściej diagnozowana jest u kobiet i osób w wieku 45-65 lat^[9].

Niestety choroby Hashimoto nie można całkowicie wyleczyć. Leczona jest jednak konsekwencja tego schorzenia, czyli niedoczynność tarczycy. W terapii bardzo ważną rolę odgrywa dieta, która wspiera czynność tarczycy, spowalnia przebieg procesu zapalnego w gruczole i jego destrukcję^[10]. Istotne znaczenie ma przy tym dostarczanie organizmowi wszystkich niezbędnych makro- i mikroskładników, w tym witaminy D.

Choroba Hashimoto a witamina D

W ostatnich latach potwierdzono właściwości przeciwzapalne i immunomodulujące witaminy D. Mechanizm jej działania może mieć bezpośredni wpływ na rozwój i przebieg chorób o podłożu autoimmunologicznym takich jak m.in. choroba Hashimoto, która jest autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy^[11].

Liczne badania potwierdzają, że pacjenci ze zdiagnozowaną chorobą Hashimoto wykazują niski poziom  25(OH)D, chociaż nie potwierdzono nadal, czy wynika to z postępowania choroby autoimmunologicznej, czy też jest przyczyną jej wystąpienia. Sugeruje się, że niedobór witaminy D może być jednym z czynników ryzyka rozwoju tego schorzenia^[12].

Skutki niedoboru witaminy D a choroby tarczycy

Witamina D przyczynia się do zmniejszenia nadmiernej reakcji immunologicznej na własne antygeny, a więc zapewnia skuteczną ochronę przed tzw. autoagresją. Oprócz tego wykazuje działanie przeciwzapalne^[13]. Do skutków niedoboru tego składnika zaliczamy przede wszystkim nasilenie procesów zapalnych w tarczycy. Oprócz tego dochodzi do zwiększenia miana przeciwciał anty-tarczycowych oraz wzrostu wydzielania TSH i zmniejszenia stężenia hormonów tarczycy we krwi. Zatem związek witaminy D z chorobą Hashimoto jest bardzo istotny, podobnie jak ogólny wpływ tej witaminy na prawidłowe funkcjonowanie gruczołu tarczycy^[14].

Inne choroby, w których istotną rolę odgrywa witamina D

Wielokierunkowe działanie witaminy D nie ogranicza się wyłącznie do schorzeń obejmujących tarczycę. Uważa się, że odgrywa ona istotne znaczenie również w innych chorobach autoimmunologicznych, jak np. choroba Crohna, a także w chorobach sercowo-naczyniowych, skórnych (np. łuszczyca, atopowe zapalenie skóry) czy cukrzyca^[15].

Warto przy tym podkreślić, że cholekalcyferol (witamina D3) oraz ergokalcyferol (witamina D) są wprawdzie określane mianem witamin, jednak działają jak prohormony. Od dawna znany jest mechanizm jej przemian metabolicznych, które rozpoczynają się od hydroksylacji do 25(OH)D (kalcydiol), a później osiągają formę aktywnego hormonu 1,25(OH)2D (kalcytriol). Substancja ta dostarczana jest głównie w ramach syntezy zachodzącej w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Drugim jej źródłem jest dieta. Uzupełnieniem są suplementy diety^[16]. Ze względu na coraz częściej diagnozowane niedobory suplementacja wskazana jest szczególnie w okresie jesienno-zimowym, a u niektórych osób (w tym m.in. seniorzy) przez cały rok.

Choroby tarczycy (w tym choroba Hashimoto) a dieta

Żywienie ma złożony i wielokierunkowy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy oraz procesy autoimmunologiczne. Zbyt rygorystyczne pod względem energetycznym diety, nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych, a także niedobór i nadmiar niektórych składników odżywczych mogą prowadzić do zmniejszenia syntezy i sekrecji hormonów tarczycy. Konsekwencją jest zaburzenie mechanizmu ujemnego sprzężenia zwrotnego w obrębie osi podwzgórze-przysadka-tarczyca, a także zaburzenia procesu autoimmunologicznego toczącego się w tarczycy.

Profilaktyka chorób tarczycy: witamina D i inne składniki odżywcze

Oprócz witaminy D w profilaktyce i leczeniu chorób tarczycy istotny wpływ mają takie składniki odżywcze jak:

• białko,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3,
• jod,
• selen,
• żelazo,
• cynk,
• witamina A i E,
• witamina C,
• flawonoidy^[17].

Podkreślić przy tym należy, że tylko optymalna, zalecana dawka tych składników jest korzystna dla zdrowia, zatem niewskazany jest zarówno niedobór, jak i ich nadmiar.

Suplementacja witaminy D

W uzasadnionych przypadkach warto rozważyć suplementację witaminy D. Jest to szczególnie ważne wówczas, kiedy w badaniach stwierdzono niedobory tego składnika lub synteza skórna pod wpływem promieni słonecznych oraz podaż wraz z dietą są ograniczone. Deficyty witaminy D są obecnie powszechnym problemem w populacji i dotyczą nie tylko osób starszych, ale i dorosłych i dzieci.

Podsumowanie

Współcześnie nie kwestionuje się istotnej roli witaminy D w procesach fizjologicznych oraz jej znaczenia w profilaktyce wielu schorzeń innych niż choroby układu kostnego. Obecność receptorów witaminy D w gruczole tarczycowym może świadczyć o tym, że pełni ona funkcję wydzielniczą tarczycy. Coraz częściej wskazuje się też na związek niedoborów tej substancji z chorobami tarczycy, w tym przede wszystkim niedoczynnością^[18].

Suplementacja witaminy D może być prostym, bezpiecznym i skutecznym sposobem profilaktyki chorób tarczycy. Wciąż jednak nie wyjaśniono, jaki zakres poziomu 25(OH)D może skutecznie wspomóc leczenie chorób poza układem kostnym^[19].

 

^[1] Choroby tarczycy, https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/211942,choroby-tarczycy, [dostęp: 22.09.2022]
^[2] Tamże.
^[3] Tuchendler D., Bolanowski M., Rola osteoprotegeryny i witaminy D w patologii tarczycy, Endokrynologia Polska, Tom 60; Numer 6/2009, s. 470.
^[4] Tamże, s. 471.
^[5] Tamże, s. 471.
^[6] Tamże, s. 471.
^[7] Tamże, s. 473.
^[8] Tamże, s. 474.
^[9] Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E., Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, Tom 68, Numer 2 (323), s. 201.
^[10] Tamże, s. 201.
^[11] Główka E. i inn., Rola witaminy D w wybranych jednostkach chorobowych – przegląd najnowszej literatury, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 3 (56) 2018, s. 352.
^[12] Tamże, s. 352.
^[13] Cyt. Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E., Fizjologiczne aspekty postępowania…, s. 206.
^[14] Tamże, s. 211.
^[15] Cyt. Główka E. i inn., Rola witaminy D w wybranych…, s. 351.
^[16] Tamże, s. 352.
^[17] Cyt.  Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E., Fizjologiczne aspekty postępowania…, s. 205-206.

^[18] Wnęk D., Dieta w niedoczynności tarczycy, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/124437,dieta-w-niedoczynnosci-tarczycy, [dostęp: 22.09.2022]

^[19] Cyt. Główka E. i inn., Rola witaminy D w wybranych…, s. 356.