Rola fosforu w organizmie człowieka

Fosfor znajduje się w każdej komórce ciała i jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Aby mógł spełniać swoje niektóre funkcje, potrzebny jest wapń, a także witamina D, która pomaga w prawidłowym wchłanianiu i wykorzystywaniu wapnia i fosforu.

Produkty zbożowe w naszej diecie dostarczają 27-38%, produkty mleczne 30-53% i przetwory 10-25% ogólnej ilości fosforu.

W przypadku osób z małą ilością fosforu możliwe jest wdrożenie suplementacji.

Fosfor — składnik powszechnie występujący w żywności

Fosfor powszechnie występuje w żywności, ponieważ związki fosforu są dodawane na etapie produkcji niektórych artykułów spożywczych w celach technologicznych, np. jako substancje zagęszczające, emulgatory czy stabilizatory. Zbyt częste spożywanie produktów wysokoprzetworzonych może przyczyniać się wręcz do nadmiernej podaży tego składnika. Znaczne jego ilości znajdują się w mięsie i wędlinach, serach podpuszczkowych dojrzewających (tzw. żółte), a także w innych artykułach, które wymagają stosowania związków fosforu, zwłaszcza fosforanów.

Niedobory fosforu występują więc stosunkowo rzadko, ale niestety przy nieprawidłowej diecie może dojść do jego nadmiaru w organizmie. Skutkiem tego jest zmniejszone wchłanianie innych składników mineralnych, w tym m.in. wapnia, magnezu, cynku, żelaza, miedzi^[1].

Zapotrzebowanie na fosfor

Zapotrzebowanie na fosfor jest różne w zależności od wieku, płci, stanu zdrowia, a, w przypadku kobiet, zmienia się w okresie ciąży i laktacji. Z uwagi na powszechne występowanie tego pierwiastka w wielu produktach spożywczych jesteśmy w stanie dostarczyć go organizmowi za sprawą urozmaiconej diety. Zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia, dorosły człowiek średnio powinien dostarczyć ok. 580 mg fosforu. Największe zapotrzebowanie na fosfor wykazują dzieci oraz młodzież w wieku 10-18 lat. Dzieci w zależności od wieku powinny przyjmować 380-500 mg natomiast nastolatki ok. 1050 mg fosforu dziennie ze względu na okres dojrzewania, w tym przede wszystkim rozwój kości.

Do niedostatecznego spożycia fosforu dochodzi rzadko, jednak może wystąpić, szczególnie u osób niedożywionych, stosujących rygorystyczne diety, a także przy niedostatecznym spożyciu witaminy D.

Związek wapnia z fosforem

Prawidłowy bilans gospodarki wapniowo-fosforanowej ma bezpośredni wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Te dwa pierwiastki “współpracują” ze sobą, odpowiadając za szereg procesów życiowych. Bez wapnia, fosfor nie byłyby w stanie spełniać niektórych funkcji w organizmie, z kolei niewystarczająca ilość fosforu obniża przyswajalność wapnia. Równowaga między wapniem a fosforem jest więc konieczna.

Dla prawidłowego działania fosforu niezbędne są też witaminy, w tym przede wszystkim witamina D, gdyż wspomaga ona wchłanianie i wykorzystanie fosforu oraz wapnia.

Gospodarka wapniowo-fosforanowa

Bardzo ważne dla zdrowia całego organizmu, w tym przede wszystkim tkanki kostnej, jest utrzymanie zrównoważonej gospodarki wapniowo-fosforanowej. Oznacza to odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w diecie. Jest on różny w zależności od wieku:

• u dorosłych stosunek wapnia do fosforu powinien utrzymywać się na poziomie 1:1,
• u dzieci wynosi 1,2:1^[2].

Wszelkie nieprawidłowości w zakresie gospodarki wapniowo-fosforanowej mogą prowadzić do zaburzeń w mineralizacji kośćca oraz rozwoju chorób metabolicznych kości. Do tej grupy schorzeń zaliczamy m.in.: osteoporozę u dorosłych i krzywicę niedoborową u dzieci i młodzieży^[3].

Jakie są skutki niedoboru fosforu?

Jak już zostało wspomniane, u osób zdrowych do niedoborów fosforu (hipofosfatemii) dochodzi bardzo rzadko. Objawy dotyczą głównie mięśni i układu nerwowego. Mogą więc pojawiać się takie dolegliwości jak np.:

• ogólne osłabienie organizmu,
• bóle i osłabienie kości i mięśni,
• wymioty,
• zaburzenia oddychania,
• zaburzenia neurologiczne, jak np. porażenia, zaburzenia świadomości, nudności, drgawki, dezorientacja itp^[4].

Jakie konsekwencje wiążą się z nadmiarem fosforu?

Niebezpieczny dla organizmu jest nadmiar fosforu, czyli hiperfosfatemia. Skutkiem może być wówczas zmniejszone wchłanianie wapnia oraz zahamowanie wytwarzania witaminy D. Objawy hiperfosfatemii wynikają przede wszystkim z obniżonego stężenia wapnia i zwykle są typowe dla tzw. tężyczki. To przede wszystkim:

• uczucie mrowienia, najczęściej wokół ust, w palcach, dłoniach i stopach,
• charakterystyczny skurcz mięśni ręki.

Przy długotrwałym nadmiarze fosforu może dochodzić do postępującego uszkodzenia tkanki kostnej, co manifestuje się bólem i zniekształceniem kości (np. garb), częstymi złamaniami itp.^[5]

^[1] Tamże.
^[2] Przygoda B., Wapń, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/73823,wapn, [dostęp: 20.07.2022]
^[3]  Chlebna-Sokół D., Woźniak E., Jakubowska-Pietkiewicz E., Aktualne zasady rozpoznawania i leczenia chorób metabolicznych kości u dzieci i młodzieży, Endokrynol. Ped. 2018.17.1.62:47-58, DOI: 10.18544/EP-01.17.01.1691, s. 47-48.
^[4] Kuchar E., Objawy i skutki niedoboru fosforu (hipofosfatemii), https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/110955,objawy-i-skutki-niedoboru-fosforu-hipofosfatemii, [dostęp: 20.07.2022]
^[5] Drabczyk R., Nadmiar fosforu (hiperfosfatemia): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176031,hiperfosfatemia, [dostęp: 20.07.2022]