Czym jest kalcytriol?

Kalcytriol to aktywna forma witaminy D3. Jego głównym źródłem jest synteza skórna zachodząca pod wpływem promieni słonecznych. Pomiar stężenia kalcydiolu – 25(OH)D to najlepszy wskaźnik stężenia witaminy D w organizmie.

Kalcytriol to biologicznie czynny metabolit witaminy D3. Ocena jego stężenia w surowicy krwi to najlepszy wskaźnik stężenia witaminy D w organizmie. To od oznaczenia 25(OH)D zależy, czy mamy do czynienia z niedoborem tego cennego dla zdrowia składnika.

Jak powstaje kalcytriol?

Witamina D3 pochodzi przede wszystkim z procesów syntezy zachodzących w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Dostarczana jest też wraz z dietą poprzez spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego. Pierwszy etap aktywacji metabolicznej tej witaminy zachodzi w wątrobie. W wyniku reakcji chemicznych powstaje kalcyfediol, czyli krążący we krwi metabolit witaminy D3, 25-hydroksywitamina D3, 25(OH)D3. Jego okres półtrwania wynosi ok. 21 dni, co jest stosunkowo długim czasem w porównaniu z innymi metabolitami. Na tej podstawie można więc uznać, że stężenie tej postaci witaminy D w surowicy krwi nie ulega zbyt gwałtownym zmianom.

Z kolei w nerkach w wyniku hydroksylacji przy atomie C1 powstaje kalcytriol, 1,25-dihydroksywitamina D3, 1,25(OH)2D3. Jest to najbardziej aktywna ze wszystkich forma witaminy D. Szacuje się, że okres jego półtrwania wynosi od 1 do 7 godzin^[1].

Jakie funkcje pełni kalcytriol?

Kalcytriol bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. To główne zadanie witaminy D3, które realizuje się poprzez wpływ na parathormon (PTH), wchłanianie wapnia i metabolizm kostny. Tak naprawdę jednak jest to związek, który odgrywa ważną rolę również poza układem kostno-mięśniowym. Uczestniczy też w procesach immunologicznych oraz proliferacji komórek, odpowiada za różnicowanie monocytów i makrofagów, stymuluje aktywność fagocytów, dojrzewania oraz różnicowanie keratynocytów. Oprócz tego odpowiada za koordynację nerwowo-mięśniową, produkcję insuliny przez trzustkę, a także prawidłową pracę układu nerwowego. Ostatnie badania wskazują też, że może przyczyniać się do hamowania proliferacji komórek nowotworowych^[2]. Kalcytriol jest więc niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.

Jak działa kalcytriol?

Kalcytriol wykazuje działanie hormonopodobne i ma strukturę zbliżoną do hormonów steroidowych. Wpływa na komórki docelowe za sprawą receptora jądrowego VDR. Co ważne, jest on obecny nie tylko w komórkach kostnych, w kanalikach nerkowych i nabłonkach jelit, jak bardzo długo uważano, ale właściwie we wszystkich komórkach ludzkiego organizmu. To świadczy o wielokierunkowym działaniu witaminy D. Wskazuje się na obecność kalcytriolu w sercu, ścianach naczyń krwionośnych, jelicie cienkim i grubym, mózgu, gruczole krokowym, gruczole sutkowym, nadnerczach, przytarczycach, limfocytach itd. Kontroluje on transkrypcję ponad 200 genów. Jego wpływ na organizm ludzki jest więc bardzo szeroki^[3].

Zastosowanie kalcytriolu w leczeniu

Ze względu na właściwości kalcytriolu, znajduje on zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń, w tym przede wszystkim krzywicy, osteoporozy, łuszczycy, a nawet niektórych nowotworów. Jednocześnie wskazuje się na skutki uboczne wdrażania wysokich stężeń kalcytriolu w celach terapeutycznych, gdyż istnieje ryzyko występowania hiperkalcemii, czyli zbyt wysokiego stężenia wapnia we krwi. Dlatego też stale poszukuje się nowych form witaminy D3, które zapewniłyby podobne właściwości do kalcytriolu, przy obniżeniu ryzyka wystąpienia skutków ubocznych^[4]. W praktyce w leczeniu i profilaktyce niedoboru witaminy D stosuje się przede wszystkim cholekalcyferol^[5].

Kalcytriol a zapotrzebowanie organizmu na witaminę D

W celu określenia poziomu witaminy D w organizmie ocenia się stężenie kalcydiolu, czyli 25(OH)D3, w osoczu. Obecnie nie ma ogólnych wskazań do przeprowadzania tych oznaczeń w populacji ogólnej, jednak jest to ważne w tzw. grupach ryzyka, czyli wśród osób, które są szczególnie narażone na niedobór witaminy D.

Optymalne stężenie 25(OH)D3 u osób dorosłych powinno wynosić 30-50 ng/ml (17-125 nmol/l)^[6]. Wartości poniżej 10–20 ng/ml oznaczają znaczny niedobór, a poniżej 10 ng/ml niedobór ciężki. Przy ponad 75 ng/ml mamy do czynienia ze stężeniem zbyt wysokim. Stężenie toksyczne dla organizmu to 100 ng/ml kalcydiolu^[7].

Niedobór witaminy D to poważny problem

Niedobór witaminy D to obecnie poważny problem społeczny. Szacuje się, że nawet 90% dorosłych Polaków w różnym wieku może wykazywać niedobory^[8]. Ma to swoje konsekwencje zdrowotne. Do objawów deficytu witaminy D zaliczamy przede wszystkim obniżenie odporności. Oprócz tego jest to jedna z podstawowych przyczyn rozwoju osteomalacji (zmniejszona mineralizacja kości) oraz krzywicy u dzieci. U osób starszych z kolei istnieje zwiększone ryzyko złamań osteoporotycznych. Mogą też pojawiać się zaburzenia ze strony funkcjonowania układu nerwowego^[9].

Suplementacja witaminy D

Jeśli witamina D jest pozyskiwana w sposób naturalny, a więc poprzez syntezę zachodzącą pod wpływem promieni słonecznych oraz wraz z dietą, suplementacja nie jest konieczna, chociaż jest zalecana i bezpieczna — szczególnie w miesiącach jesienno-zimowych. Jeżeli jednak ekspozycja na słońce jest ograniczona, stosowanie suplementów diety przez dzieci i dorosłych może być uzasadnione nawet przez cały rok. Osoby powyżej 65. r.ż. ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej powinni stosować suplementy przez cały rok, aby uzupełnić optymalną ilość witaminy D^[10].

^[1] Miętka A., Witamina D – właściwości i działanie, Praca poglądowa w ramach specjalizacji z farmacji aptecznej, pod kierownictwem: mgr farm. Darii Mazurek, s. 4-5.
^[2] Cyt. Miętka A., Witamina D – właściwości…, s. 6.
^[3] Cyt. Miętka A., Witamina D – właściwości…, s. 6.
^[4] Tamże.
^[5] Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 1, 38–46, s. 44.
^[6] Cyt. Miętka A., Witamina D – właściwości…, s. 12.
^[7] Wnęk D., Witamina D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d, [dostęp: 22.07.2022]
^[8] Kazimierska I., Deficyt witaminy D w polskiej populacji jest ogromny, Puls Farmacji Nr 10 (100) 9 Grudnia 2015, s. 14.
^[9] Cyt. Wnęk D., Witamina D – skutki jej niedoboru…
^[10] Tamże.