Z czym łączyć witaminę D3, a czego unikać?

Podstawową funkcją witaminy D3 jest utrzymanie stężenia wapnia we krwi w zakresie wartości prawidłowych. Witamina D wspomaga transport wapnia w jelicie; pełni też rolę regulacyjną w procesach jego reabsorpcji w nerkach i uwalniania z kości. W przypadku jej niedoboru wchłanianie wapnia ulega zmniejszeniu.

Witamina D3 należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego może wymagać obecności lipidów, które ułatwią jej wchłanianie przez śluzówkę jelitową. Do jej aktywacji metabolicznej niezbędny jest magnez^[1][2][3].

Witamina D3 – główny metabolit witaminy D

Witamina D to grupa związków steroidowych, które są rozpuszczalne w tłuszczach. Uwzględniając aktywność biologiczną jej metabolitów – witamina D3 jest witaminą najważniejszą i najbardziej aktywną^[4].

Witamina D jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Uczestniczy w wielu procesach biologicznych, m.in. wpływa na transport i wchłanianie jonów nieorganicznych, takich jak wapń, fosforany, magnez. Jej działanie pobudza transport wapnia, a także fosforanów i magnezu, istotnie zwiększając wchłanianie wapnia i fosforanów^[5].

Witamina D3 w pożywieniu występuje jako (zwierzęcy) cholekalcyferol; jej wchłanianie z przewodu pokarmowego odbywa się przede wszystkim w jelicie krętym. Jednak jej główne źródło w organizmie stanowi synteza skórna – witamina D produkowana jest z 7-dehydrocholesterolu pod wpływem promieni słonecznych w dolnych warstwach naskórka^[6][7].

Objawy związane z niskim poziomem witaminy D

Niedobory witaminy D, które w Polsce mogą dotyczyć nawet 90% społeczeństwa, zaburzają wchłanianie wapnia i należą do istotnych przyczyn krzywicy u dzieci. U dorosłych grożą rozwojem osteomalacji i osteoporozy^[8][9].

Przed zamknięciem nasad kostnych (zakończeniem procesu wzrostu) niedobór witaminy D upośledza mineralizację, prowadząc do skrócenia i deformacji kości (krzywica).

Osteomalacja występuje po zamknięciu nasad kostnych (zwłaszcza u kobiet w ciąży i karmiących). Zmiany w jej przebiegu przyczyniają się do osteopenii (zmniejszania gęstości mineralnej kości) i zwiększonego ryzyka złamań.

Badania epidemiologiczne wskazują, że w Polsce na osteoporozę (demineralizację, porowatość i kruchość układu kostnego) choruje ok. 2,1 mln osób (większość stanowią kobiety). Naukowcy sądzą, że częstość występowania choroby jest mocno niedoszacowana, ponieważ ok. 1,5 mln osób z osteoporozą (w tym ok. 1,1 mln kobiet) nie została zdiagnozowana i nie otrzymuje leczenia^[10].

Z czym najlepiej przyjmować witaminę D3?

Cholekalcyferol wytwarzany jest ze związków tłuszczowych (głównie cholesterolu). Proces absorpcji witaminy D3 z przewodu pokarmowego (ze względu na jej pochodzenie) jest podobny do lipidów. Dlatego tłuszcze, które pobudzają uwalnianie kwasów żółciowych, mogą poprawiać wchłanianie witaminy D z przewodu pokarmowego^[11].

W przypadku suplementacji może być konieczne przyjmowanie witaminy D razem z posiłkami. Niektóre preparaty (np. w kapsułkach) zawierają oleje roślinne (witaminę D3 zawieszoną w oleju), które poprawiają jej przyswajalność. Wówczas można stosować je niezależnie od posiłku^[12][13].

Czy łączyć wapń z witaminą D?

Do funkcji najaktywniejszej formy witaminy D należy zwiększanie stężenia wapnia w płynie pozakomórkowym przez nasilenie jego wchłaniania. Wchłanianie jonów wapniowych z jelita do krwi zachodzi pod jej kontrolą.

Witamina D3 wspomaga działanie parathormonu (PTH) na kości, wpływając na ich przebudowę oraz nasila nerkową reabsorpcję wapnia. Niski poziom witaminy D znacznie ogranicza wchłanianie tego minerału w przewodzie pokarmowym^[14][15].

Niski poziom wapnia powoduje wzrost stężenia parathormonu we krwi, nasilając resorpcję kości, zmniejszając kościotworzenie, procesy powstawania macierzy kostnej i mineralizacji^[16].

Na proces absorpcji wapnia wpływa wiele czynników, jednak niezbędna jest aktywna forma witaminy D. Jej niedobory zmniejszają efektywność wchłaniania wapnia.

Jak prawidłowo przyjmować witaminę D?

W przypadku stosowania preparatów witaminy D oraz suplementów wapnia – nie trzeba ich przyjmować razem (wapń najlepiej stosować przed posiłkiem).

Aby witamina D mogła zyskać pełną aktywność hormonalną (na drodze dwuetapowej hydroksylacji), potrzeba odpowiedniej ilości magnezu^[17].

Magnez reguluje m.in. czynność układu nerwowego i uczestniczy w procesach adaptacyjnych organizmu do warunków środowiska. Niedobór magnezu może być skutkiem przewlekłej ekspozycji na stres^[18].

Jakich połączeń lepiej unikać?

Szczególnie istotną kwestią jest dawka poszczególnych związków, która nie powinna (bez wyraźnego wskazania lekarza) przekraczać dziennego zalecanego spożycia (RDA).

Z czym nie łączyć witaminy D? Nie należy stosować witaminy D3 w połączeniu z tiazydami lub lekami zobojętniającymi sok żołądkowy, które zawierają magnez (ze względu na ryzyko hipermagnezemii). Przyjmowanie D3 z glikozydami naparstnicy nasila ich właściwości arytmogenne^[19].

Soli wapnia nie powinno się łączyć z tetracyklinami i związkami fluoru (w tym samym czasie). Między ich podaniem należy zachować 3-godzinny odstęp, który poprawia ich wchłanianie^[20].

Co jeść, by uzupełnić wapń, magnez i witaminę D3?

Do źródeł witaminy D3 w diecie należą tłuszcze, głównie tłuste ryby (łosoś, makrela, pstrąg, węgorz), tran oraz żółtka jaj. Pewne ilości witaminy D zawierają wzbogacane płatki owsiane^[21].

Wapń jest jednym z najważniejszych składników odżywczych i podstawowym składnikiem układu kostnego. Do dobrych źródeł tego minerału należy mleko i przetwory mleczne, poza tym jaja i tłuste ryby morskie (spożywane z ośćmi, np. sardynki, szproty).

Wapń znajduje się także w warzywach, takich jak jarmuż i natka pietruszki (zielone warzywa liściaste). Pewne jego ilości zawierają ziarna zbóż; warto sięgać po siemię lniane, kukurydzę, a także brązowy ryż, pestki dyni oraz niektóre orzechy, np. migdały, orzechy włoskie^[22].

Najlepiej przyswajalny wapń znajduje się w mleku i produktach mlecznych. W przypadku produktów roślinnych jego przyswajanie mogą utrudniać takie składniki jak kwas fitynowy lub szczawiowy^[23].

Jak podnieść poziom magnezu w organizmie? Włączając do diety np. zielone liściaste warzywa. Ale cenny pierwiastek znajduje się w wielu produktach spożywczych. Zawierają go banany, brokuły, awokado, kiełki zboża i kakao oraz (nieco mniej) ryby i owoce morza^[24].

^[1] Cooper ID, Crofts CAP, DiNicolantonio JJ, Malhotra A, Elliott B, Kyriakidou Y, Brookler KH. Relationships between hyperinsulinaemia, magnesium, vitamin D, thrombosis and COVID-19: rationale for clinical management. Open Heart. 2020;7(2):e001356.
^[2] Karmańska A., Witamina D – gospodarka wapniowa, w: Wielokierunkowe działanie witaminy D, Karmańska A., Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Łódź 2021, s. 16-20.
^[3] Szymański F.M., Płatek A.E., Falęcki W., Filipiak K.J. Porównanie preparatów witaminy D w kapsułkach oraz w tabletkach przy użyciu ultrasprawnej chromatografii cieczowej. Farmacja Praktyczna Suplement 2016;3-9.
^[4] Kołłątaj W., Kołłątaj B., Klatka M. Witamina D – rekomendacje czy też konieczność indywidualizacji dawek? Endokrynol Ped. 2015;1:11-21
^[5] Szymański F.M., art., cyt.
^[6] Wesół-Kucharska D., Jak diagnozować i leczyć niedobór witaminy D? https://www.mp.pl/reumatologia/ekspert/98262,jak-diagnozowac-i-leczyc-niedobor-witaminy-d, [dostęp online: 22.11.2022].
^[7] Karmańska A., dz. cyt.
^[8] Marcinkowska M., Mickiewicz A., Fijałkowski M. Plejotopowe działanie witaminy D. Choroby Serca i Naczyń 2019;16(1):45–52.
^[9] Sajkowska-Kozielewicz J., Paradowska K. Witamina D – składnik o wielostronnym działaniu. Herbalism. 2016;1(2):35-58.
^[10] Głuszko P. Osteoporoza – postępy 2019/2020. Med Prakt. 2020;9:77–84.
^[11] Szymański F.M., art., cyt.
^[12] Rusińska A. i wsp. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Post Neonatol. 2018;24(1).
^[13] MP Baza Leków, Vitrum D3 – kapsułki, https://www.mp.pl/pacjent/leki/lek/82619,Vitrum-D3-kapsulki#effect, [dostęp online: 22.11.2022].
^[14] Karmańska A., dz. cyt.
^[15] Michałus I., Gospodarka wapniowa. Podręcznik Pediatrii – Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.3.1.1., [dostęp online: 22.11.2022].
^[16] Karmańska A., art. cyt.
^[17] Cooper ID, art. cyt.
^[18] Toruńska-Stawińska K. Zaburzenia gospodarki magnezowej i ich znaczenie w neurologii. Neurol Dypl. 2019;3, https://podyplomie.pl/neurologia/32557,zaburzenia-gospodarki-magnezowej-i-ich-znaczenie-w-neurologii, [dostęp online: 22.11.2022].
^[19] MP Baza Leków, Cholekalcyferol (opis profesjonalny), https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=183
^[20] Wapń (opis profesjonalny), https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=3632, [dostęp online: 22.11.2022].
^[21] Walczyk J., Wytyczne suplementacji witaminy D – skrót aktualnych zaleceń, https://diabetologia.mp.pl/wytyczne/92799,wytyczne-suplementacji-witaminy-d-skrot-aktualnych-zalecen, [dostęp online: 22.11.2022].
^[22] Cichocka A., Dobrze przyswajalne źródła wapnia i magnezu w diecie wegańskiej, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/75118,dobrze-przyswajalne-zrodla-wapnia-i-magnezu-wdiecie-weganskiej, [dostęp online: 18.11.2022].
^[23] MP Baza Leków, Wapń (opis profesjonalny), art. cyt.
^[24] Cichocka A., art. cyt.