Witamina D dla dzieci: normy, zalecenia, badania

Witamina D jest potrzebna dla zdrowia od pierwszych dni życia dziecka. Jeśli mogą pojawić się jakiekolwiek deficyty tej cennej witaminy, warto wykonać stosowne badania i — jeśli to wskazane — rozważyć suplementację.

Witamina D pełni wiele istotnych funkcji. Przede wszystkim jest konieczna do tego, aby organizm przyswajał wapń, co przekłada się na wzrost i rozwój kości u dziecka. Jednak na tym nie kończy się jej rola. Oprócz tego wpływa m.in. na rozwijający się układ odpornościowy.[1]

Najważniejszym źródłem witaminy D w organizmie dziecka jest synteza skórna zachodząca pod wpływem promieniowania słonecznego. Drugim naturalnym źródłem tego składnika jest dieta. Niestety witamina D występuje w nielicznej grupie produktów spożywczych, głównie pochodzenia zwierzęcego, a efektywność procesu syntezy często bywa ograniczona. Dzieci, które rzadko przebywają na słońcu i spożywają dietę ubogą w ryby, mleko i nabiał, mogą potrzebować dodatkowej suplementacji witaminy D.

Witamina D u dzieci: normy

Zalecane stężenie 25-hydroksywitaminy D (25OHD) w surowicy krwi wynosi 30-80 ng/ml[2]. W przypadku stężenia na tym poziomie możliwe jest prawidłowe wchłanianie z przewodu pokarmowego 30-40% spożytego wapnia, a u dzieci na etapie intensywnego wzrostu nawet 60-80%[3].

Zdrowe dzieci, które w miesiącach od maja do września przebywają na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami, przez co najmniej 15 minut w godzinach 10-15 (bez kremów z filtrem), są w stanie zapewnić organizmowi optymalną dawkę witaminy D w ramach syntezy skórnej[4]. Oczywiście nadal istotną rolę odgrywa zdrowa, zbilansowana dieta, w której znajdują się m.in. ryby, mleko, sery żółte.

Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD zalecana dawka witaminy D wynosi:

• dla dzieci od 1. do 10 r.ż. 600–1000 IU (15-25 µg) /dobę,
• dla młodzieży od 11. do 18 r.ż. 800–2000 IU (20-50 µg) /dobę.

Witamina D u dzieci: kiedy suplementacja jest wskazana?

W przypadku stężenia 20–30 ng/ml mówimy o poziomie suboptymalnym. Przy tych, a tym bardziej niższych stężeniach suplementacja jest potrzebna. Wartości niższe od zalecanych wpływają na znaczne ograniczenie wchłaniania wapnia i fosforanów. Dodatkowo w organizmie występuje naturalny proces regulacyjny związany z wydzielaniem parathormonu (PTH), co prowadzi do wydalania fosforanów z moczem i pobierania niezbędnego wapnia z kości. Niska podaż witaminy D skutkuje niższymi poziomami wapnia i fosforanów, które wpływają na mineralizację kości. W przypadku dzieci witamina D bierze udział w prawidłowym rozwoju masy kostnej[5]. Oprócz tego wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego[6].

Czy możliwy jest zbyt wysoki poziom witaminy D u dzieci?

W przypadku naturalnej witaminy D, a więc pozyskiwanej w ramach syntezy skórnej czy pochodzącej z diety, nie ma zagrożenia wynikającego ze zbyt wysokiego poziomu tego składnika. Istnieje jednak ryzyko przedawkowania, chociaż dość znikome. Stwierdzane jest przy stężeniu 25OHD w surowicy krwi na poziomie 100 ng/ml[7].

Długotrwały nadmiar witaminy D w organizmie u małych dzieci może powodować m.in. zaburzenia łaknienia, ból brzucha, zaparcia, wymioty, bóle głowy, a także zaburzenia neurologiczne, słaby przyrost masy ciała, zahamowanie rozwoju psychoruchowego[8].

Badanie poziomu witaminy D u dziecka

W przypadku podejrzenia deficytów w diecie, przy ograniczonej syntezie skórnej lub przy niektórych schorzeniach może istnieć konieczność zbadania poziomu witaminy D. Wykonywane jest wówczas oznaczanie stężenia 25OHD w surowicy krwi. Zlecając takie badanie, należy upewnić się, że oznaczenie obejmuje obie postaci witaminy D (D2 i D3). W przeciwnym razie wyniki mogą nie być wiarygodne[9].

Kto jest najbardziej narażony na niski poziom witaminy D?

Niski poziom witaminy D jest w Polsce dość powszechny. Narażone są na niego osoby w różnym wieku, w tym również dzieci i młodzież. W Polsce, ze względu na położenie geograficzne, możliwość uzyskania zalecanego stężenia 25OHD w surowicy krwi poprzez efektywną syntezę skórną witaminy D jest dość ograniczona. Sprzyja temu też m.in. otyłość i niektóre choroby (np. przewlekłe choroby wątroby i nerek)[10].

W niektórych przypadkach uzasadniona jest więc suplementacja witaminy D u dzieci poprzez odpowiednio dobrane produkty. Od 1. do 18. roku życia rekomendowana dawka wynosi od 600 do 2000 j.m. (15-25 µg) /dobę. Dokładne zalecenia dotyczące spożycia zawsze powinny być ustalane indywidualnie, gdyż zależą od m.in. masy ciała. Suplementacja wskazana jest od października do marca lub przez cały rok, jeśli synteza skórna jest niewystarczająca (np. przy ograniczonym czasie przebywania na słońcu lub stosowaniu kremów z filtrem)[11].

Skutki niedoboru witaminy D u dzieci: krzywica

Witamina D jest niezbędna m.in. do wchłaniania wapnia z jelita, dlatego też jej niedobór może prowadzić do rozwoju krzywicy. Jest to choroba polegająca na upośledzeniu mineralizacji rosnącej kości i chrząstek oraz nieprawidłowej organizacji płytki wzrostowej. Najczęściej rozwija się u dzieci w wieku 3-18 miesięcy. Do objawów krzywicy zaliczamy m.in.

• opóźnienie wzrostu i rozwoju motorycznego,
• zmniejszenie siły mięśniowej,
• ból kości,
• zwiększenie podatności na zakażenia^[1].

U młodzieży z powodu niedoborów witaminy D może dochodzić do osteomalacji. Jest to metaboliczna choroba kości, w której dochodzi do odwapnienia lub niedostatecznego odkładania się soli wapnia w tkance kostnej. Skutkiem tego jest zmniejszenie właściwości mechanicznych i uginania się kości pod wpływem obciążeń. W konsekwencji prowadzi to do trwałego odkształcenia. Jedną z głównych przyczyn osteomalacji, oprócz niedoboru fosforanów i wapnia, jest właśnie znaczący deficyt witaminy D, co u większości młodych pacjentów wynika ze zbyt małej ekspozycji na światło słoneczne i niedostatecznej podaży tego składnika w diecie^[2].

Podkreślić przy tym należy, że zbyt mała podaż witaminy D i wapnia w dzieciństwie może przekładać się na większe ryzyko wystąpienia osteoporozy w wieku dorosłym^[3].

Skutki niedoboru witaminy D u dzieci: obniżona odporność

Kolejnym skutkiem niedoboru witaminy D u dzieci jest obniżona odporność. Dzieci, które mają zbyt niskie jej stężenie, są zdecydowanie bardziej podatne na infekcje. Witamina D wykazuje wszechstronny wpływ na szereg zjawisk zachodzących w układzie immunologicznym. Oddziałuje m.in. na komórki zdolne do odpowiedzi immunologicznych oraz limofocyty T-regulatorowe, co ma związek z powstawaniem alergii. Niedobór tej witaminy u dziecka wpływa na ryzyko wystąpienia astmy, a także jej przebieg i częstotliwość występowania napadów duszności^[4].

Co więcej, wykazano, że jeśli matka w czasie ciąży miała niedobór witaminy D, jej dziecko również będzie borykać się z tym problemem, a taka zależność może utrzymywać się nawet do 4. roku życia^[5]. Dlatego tak ważne jest, aby również przyszłe mamy dbały o odpowiednią podaż tego cennego dla zdrowia składnika.

 

^[1] Misra M., Pacaud D., Petryk A. i inn., Niedobór witaminy D u dzieci i młodzieży – rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie. Aktualne (2008) zalecenia American Academy of Pediatrics i Lawson Wilkins Pediatric Endocrine Society, https://www.mp.pl/artykuly/41973,niedobor-witaminy-d-udzieci-imlodziezy-rozpoznawanie-leczenie-izapobieganie-aktualne-2008-zalecenia-americanacademy-ofpediatrics-ilawson-wilkins-pediatric-endocrine-society, [dostęp: 10.05.2022]
^[2] Głuszko P., Tłustochowicz W., Goncerz G., Osteomalacja, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.18., [dostęp: 10.05.2022
^[3] Cyt. Misra M., Pacaud D., Petryk A. i inn., Niedobór witaminy D…
^[4] Wysocka M., „D” jak dbałość o dobre zdrowie od dziecka do dziadka, Puls Farmacji NR 10 (100) 9 GRUDNIA 2015, s. 17.
^[5] Tamże, s. 17.